Đánh lại người tấn công mình có được xem là phòng vệ chính đáng?

- Luật sư Mai Trần (Đoàn luật sư TP.HCM) trả lời:

Điều 22 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định về phòng vệ chính đáng như sau:

1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.

2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.

Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của bộ luật này.

Theo quy định này, một hành vi được xem là phòng vệ chính đáng phải đáp ứng các điều kiện như sau:

- Hành vi chống trả phải vì mục đích bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức khi đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

- Sự chống trả của người phòng vệ là sự chống trả cần thiết.

Trong đó, sự chống trả được coi là cần thiết khi được thực hiện như một biện pháp để ngăn chặn, chấm dứt hành vi xâm phạm hoặc hạn chế thiệt hại xảy ra.

Ngoài ra, mức độ của sự chống trả cũng phải đảm bảo phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.

Mức độ chống trả cần thiết, phù hợp không chỉ đơn thuần được xác định dựa vào việc thiệt hại của hành vi chống trả phải ngang bằng hoặc nhỏ hơn thiệt hại do hành vi xâm hại đe dọa gây ra hoặc đã gây ra.

Trong một số trường hợp nhất định, mặc dù thiệt hại do hành vi chống trả gây ra là lớn hơn nhưng phù hợp với bối cảnh cấp bách tại thời điểm có hành vi xâm hại hoặc việc gây thiệt hại lớn hơn là phương án duy nhất để ngăn chặn hành vi xâm hại thì vẫn phải được coi là phòng vệ chính đáng.

Vì vậy, để xem xét một cách đúng đắn, chính xác mức độ của sự chống trả có trong mức cần thiết hay không thì phải đánh giá một cách toàn diện những tình tiết có liên quan đến hành vi xâm hại và hành vi phòng vệ như: khách thể cần bảo vệ; mức độ thiệt hại do hành vi xâm hại có thể gây ra hoặc đã gây ra và do hành vi phòng vệ gây ra; vũ khí, phương tiện, phương pháp mà hai bên đã sử dụng; nhân thân của người xâm hại (nam, nữ; tuổi; người xâm hại là côn đồ, lưu manh…); cường độ của sự tấn công và của sự phòng vệ; bối cảnh thực tế, hoàn cảnh và nơi xảy ra sự việc (nơi vắng người, nơi đông người, đêm khuya), tâm lý lo sợ, thiếu bình tĩnh của người phòng vệ…

Ví dụ minh họa: Bên A có hành vi tấn công bên B bằng tay, 2 bên đều là nam với vóc dáng như nhau nhưng bên B lại chống trả lại bằng súng, dao, gậy gộc thì bị xem là "chống trả rõ ràng quá mức cần thiết" vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

Tuy nhiên trong trường hợp khác, bên A là nam có vóc dáng cao lớn, khỏe mạnh truy đuổi, tấn công bên B là nữ với thái độ quyết liệt, trên đường chạy bên B vô tình vớ được hung khí như dao, gậy gộc rồi chống trả ngược lại bên A, tuy xác định là bên B có hung khí vượt trội hơn và có khả năng gây thiệt hại lớn hơn nhưng vẫn phải xem hành vi của bên B là phòng vệ chính đáng.

Từ đó, trong trường hợp của anh thì hành vi "đánh lại gây thương tích cho người hành hung mình" có thể được coi là phòng vệ chính đáng nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện nêu trên.

Ngược lại, trường hợp hành vi "đánh lại" mà gây thương tích cho người hành hung rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi "hành hung" thì được coi là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có thể phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

Nguồn: tuoitre.vn